Pickwick-vragen

zaterdag 17 april 2021 22:01

Andries van Gemerden is fractievoorzitter van de ChristenUnie-SGP en schrijft maandelijks een column voor Zwijndrecht.net. Deze keer schrijft Andries over Pickwick-vragen en de ideale samenleving. Daarbij gaat hij in op het spanningsveld tussen vrijheid en naastenliefde. Of leiden die beginselen slechts tot een schijnbare spanning? Het antwoord geeft Andries in zijn column:

Pickwick-vragen
Voor theedrinkers is het heel herkenbaar. Er staan vragen op de labels van de Pickwick-theezakjes. Soms leuke vragen als: "Wat is het leukste dat je geleerd hebt van je oma?" Soms ook diepzinnig: "Als je één ding uit je verleden kon aanpassen, wat zou het dan zijn?"

Gesprek
Opvallend dat Pickwick zich blijkbaar geroepen voelt om mensen te stimuleren een goed gesprek met elkaar te hebben. Oprechte belangstelling voor wat de ander bezighoudt. Omdat de ander waardevol is, omdat hij of zij er toe doet. Ik hoop dat de vragen van Pickwick een start kunnen zijn voor een gesprek dat verder reikt. Een gesprek van hart tot hart, over de zin van het leven. Vragen die veel dieper gaan, die tegelijk waardevol zijn, maar ook heel moeilijk kunnen zijn.

Echt samenleven is nodig
Het is soms moeilijk om iets te delen van je worstelingen, van je problemen. Soms kan een gesprek dan ook blijven steken in ‘Pickwick-vragen’. Daar is niet altijd iets mis mee. Maar wat is er mooier dan dat het ook dieper kan gaan en we elkaar kunnen helpen. In een harder wordende samenleving waarin de verhuftering groter wordt, is het nodig dat we weer echt gaan samenleven.

Streven naar ideale samenleving
Het belangrijkste verschil tussen mensen en dieren is dat mensen bewust vorm kunnen geven aan hun samenleving. Door religieuze leiders en filosofen is door de eeuwen heen nagedacht over de ideale samenleving. Soms wordt die ideale samenleving gekoppeld aan het verleden (het paradijs), maar soms ook in de toekomst ("een nieuwe hemel en een nieuwe aarde"). Anderen projecteren het echt alleen op het hier en nu. In ieder geval zien we als ideale maatschappij een samenleving waarin rechtvaardigheid, vrede en geluk voor alle mensen gevonden wordt.

Opvoeding en normen voor goede samenleving
In bijvoorbeeld de opvoeding van kinderen proberen we allemaal duidelijk te maken hoe men zich zou moeten gedragen in die samenleving om dat doel ook na te treven. Het gaat hierbij om normen, waarden, regels en wetten, die op hun beurt zijn ontstaan met het oog op een samenleving die zo goed als mogelijk is. Laten we dan met elkaar beseffen dat we verschillende normen en waarden hebben, maar dat we in de basis allemaal een goede samenleving en toekomst voor ogen hebben.

Vrijheid én vertrouwen
Als mensen op een prettige manier samen willen leven, zijn vrijheid en vertrouwen onmisbaar. Dat is in een gezin, tussen klasgenoten en collega’s en in de samenleving. Allereerst de vrijheid om vanuit eigen normen en waarden te bouwen aan een mooie samenleving. En het vertrouwen dat de ander datzelfde doel heeft. Maar als die vrijheid de enige norm is, dan verdwijnen al snel normen en waarden naar de achtergrond. En als het vertrouwen ontbreekt, wordt vaak de vrijheid gesmoord en komen groepen mensen als snel lijnrecht tegenover elkaar te staan.

Bevrijdingsdag
Jaarlijks herdenken we op 4 mei dat het verlies van vrijheid en vertrouwen kan leiden tot verlies van leven en recht. Jaarlijks vieren we op 5 mei de vreugde en dankbaarheid dat de vrijheid (God dank) werd hersteld. Het zijn dagen dat we ons bewust zijn dat onze vrijheid een hoge prijs heeft gekost. En dat we samen, maar ook individueel, een verantwoordelijkheid hebben om het vertrouwen en de vrijheid in ons land te bewaren. En dat doen we door samen te leven vanuit onze normen en waarden en met respect voor de normen en waarden van anderen.

Augustinus: "Heb lief en doe wat je wilt"
Een mooie uitspraak van de vierde-eeuwse kerkvader Aurelius Augustinus luidt: “De wet van de vrijheid is de wet van de liefde. Heb lief en doe wat je wilt”. Een prachtige uitspraak waar je best even over moet nadenken. Die uitspraak moet dan ook geïnterpreteerd worden dat ware liefde altijd het goede voor de ander wil. En dan kan iemand doen wat hij wil, omdat het altijd op het goede gericht is. Vrijheid is dus niet altijd dat we zelf mogen bepalen wat we zelf willen, maar vrijheid is dat we alles mogen doen, omdat we het goede willen doen.

Naastenliefde is echte vrijheid
Vanzelfsprekend had Augustinus ook een religieuze bedoeling met deze uitspraak, maar iedereen kan wat leren van deze uitspraak. Religieus of niet. Vrijheid wordt nu als een vanzelfsprekendheid ervaren. Vaak gaat het dan tegenwoordig om vrijheid van meningsuiting, maar daar hoort dan ook bij dat we elkaar liefhebben. Vrijheid van meningsuiting die bewust kwetsend is, is dus geen echte vrijheid, want de liefde wordt gemist. Vrijheid van meningsuiting mag nooit verworden tot vrijheid tot belediging. Vrijheid is pas echt als je de medemens liefhebt.

Pickwick-vragen
Terug naar de Pickwick-vragen. Voor die ideale samenleving voelde Pickwick zich blijkbaar geroepen om mensen die vragen te stellen en te stimuleren een gesprek met elkaar te hebben. Laten we een aantal van die Pickwick-vragen nog een aan onszelf en aan anderen stellen, met als doel om de samenleving beter te maken en onszelf de spiegel nog eens voor te houden. Als je iets tegen de wereld zou kunnen zeggen, wat zou het zijn? Geef jij onbekenden wel eens een helpende hand? Hoe denk je dat een schrijver jou zou beschrijven in een roman? Met wie heb je al lang niet meer bijgepraat? Voor wie wil je meer de tijd nemen? Waar ben je dankbaar voor in het leven? Wat vind jij het allerbelangrijkste in het leven?